معانی مفاهیم
جدول زیر دوازده تا از رایجترین مفاهیم و فعالیتهای مرتبط با رشته آیندهاندیشی را شرح داده و تمایزات آنها را بیان میکند. ایده این جدول این است که سه کارکرد، هدف و جنبه اصلی هر مفهوم را ارائه دهد. (کوسا،2011)
آینده نگری چیست؟
- برگردان واژه فرانسوی Prospective
- برگردان واژه انگلیسی Foresight
نخستین بار اچ جی ولز در 1932 این واژه را در گفت و گو با شبکه بی بی سی ابداع کرد.
آینده نگاری
آشکار سازی احتمالات آتی و گزینه های عملیاتی
”کوسا“
توصیف آینده نگاری
1- آينده نگاری، فرآيند تلاش سيستماتيك براي نگاه به آينده بلند مدت علم، تكنولوژی، محيط زيست ، اقتصاد و اجتماع مي باشد كه با هدف شناسايي تكنولوژي هاي عام نوظهور و تقويت حوزه هاي تحقيقات استراتژيكي است كه احتمالاً بيشترين منافع اقتصادی و اجتماعی را به همراه دارند. (Martin, 2000)
2- آينده نگاری، فرآيندي سيستماتيك، مشاركتي و گرد آورنده ادراكات آينده است كه چشم اندازي ميان مدت تا بلند مدت را با هدف اتخاذ تصميم های روزآمد و بسيج اقدامات مشترک بنا مي سازد.(Gaveagan, 2001)
3- آينده نگاری،ابزاري سيستماتيك براي ارزيابي آن دسته از توسعه های علمي و تكنولوژيكي است كه مي توانند تأثيرات بسيار شديدي بر رقابت صنعتي، خلق ثروت و كيفيت زندگي داشته باشند. (Luke Georghiou, 1996)
اهداف در فعاليت آينده نگاری
ايروين و مارتين اهداف آينده نگاري را در شش گروه دسته بندی می کنند :
1- تعيين جهت
2-تعيين اولويت
3- ايجاد يك هوش آينده نگر
4- ايجاد اجماع
5- حمايت و پشتيباني
6- ارتباطات و آموزش
در مجموع به نظر می رسد كه اهداف يك فعاليت آينده نگاري را مي توان به دو دسته تقسيم نمود:
1- اهداف عام: آن دسته از اهدافي است كه در هر برنامه آينده نگاری به صورت كم يا زياد اتفاق مي افتد و كم و بيش شاهد آن هستيم.
2- اهداف خاص: الزاماً آن هدف در هر فعاليت آينده نگاری محقق نمي شود و تحقق آن هدف نيازمند توجه ويژه به آن است.
اهداف در فعاليت آينده نگاری
ویژگی آیندهنگاری
- جهت گیری بلند مدت
- بررسی گستره پهناوری از عوامل و بازیگران
- توزیع یافتگی وسیع
- خلق و ترویج شبکه ها
مدل عمومی آينده نگاری
چارچوب تدوين راهبرد
تغییر رویکرد در استراتژی
جایگاه آینده نگاری در تفکر استراتژیک
نقش دیدهبانی در برنامهریزی استراتژیک
تدوین چشمانداز رهبری
آینده نگاری فرایندی برای گسترش مرزهای ادراک از چهار طریق است :
- سنجش پیامدهای اقدامات و تصمیم های کنونی (سنجش توالی)
- آشکارسازی و بازدارندگی از دشواری های پیش از پدیدار شدن آن ها (هشدار و هدایت پیش دستانه)
- توجه به نیازمندی های کنونی و آینده نگاری ممکن (راهبرد پردازی بر پایه سناریو)
- تصویرسازی آینده های مطلوب(برنامه ریزی برپایه سناریو)
آوریل هورتون:
فرایندآینده نگاری سه مرحله است :
- گردآوری
- آیندهنگاری
- برونداد
مقایسه بین آیندهنگاری و آیندهپژوهی
تفاوت پیشبینی و آیندهنگاری
- پيشبيني، ماهيتاً گذشتهنگر بوده و براي ترسيم آينده، از دانش موجود يا گذشته، بهره ميگيرد در صورتي که در پروژههاي آيندهنگاری تلاش ميشود تا طی بررسيهاي نظاممند، آيندههای مطلوب و ممكن ترسيم شود.
- برنامههای آيندهنگاری معمولاً دارای افقهای زماني تعريف شده و طولانی مدت بيش از 5 سال هستند حال آن كه پارادايم پيشبيني الزاماً دربرگيرنده افق زماني مشخص نيست و صرفاً رو به آينده در نظر گرفته ميشود.
روششناسی آیندهنگاریوپیشبینی
آیندهنگاری و دیگر رویکردها
خاستگاه مفهومی آیندهگاری
جمع بندی
ابعاد آینده نگاری
جایگاه آیندهنگاری فناوری
کانون تمرکز
روشهای آینده پژوهی کداماند؟
- بهکارگيری روشهای متداول در بسياری از حوزههای علمی ديگر
- روشهای منحصر به آيندهپژوهی
- روشهای آيندهپژوهی روشهايی هستند كه دو ويژگيی آن با آيندهپژوهی مرتبط باشد:
- درونمايهی مفهومی
- هدف بهكارگيری آنها (به عنوان مثال بيان گزارههايی درباره آينده)
ملاحظات راهبردی در انتخاب روش
- در آيندهپژوهی هيچ روشی كامل نيست.
- دو پروژه آيندهپژوهی با يك موضوع مشابه ميتوانند روشهای متفاوتی داشته باشند.
- روش يا روشهای هر پروژه را بايد گزينش كرد.
- به عدد پروژه های آيندهپژوهی روش آيندهپژوهی وجود دارد!
برخی از مراکز آینده پژوهی
آینده پژوهی فرایند است نه مسیر
برخی از مهمترین روشهای آینده پژوهی
مدیریت راهبردی و آینده پژوهی
آیندهپژوهی مبحثی در مقابل یا جایگزین مدیریت راهبردی نیست، بلکه دانشی همراستا و در تکمیل آن است. البته، با وجود تشابهات میان این دو، تفاوتهایی تکاملی نیز وجود دارد که آنها را از یکدیگر متمایز میسازد.
تفکر استراتژیک و برنامهریزی سنتی استراتژیک
سطوح آینده پژوهی: نوع و عمق مطالعات
تکامل آینده پژوهی (کوسا ۲۰۱۲)
چارچوب مارتین و ایروان
چارچوب آلن پورتر در یکپارچه سازی روش های تحلیل رفتار آینده فناوری TFA
TFA و روشها
چارچوب آینده نگاری ساریتاس ۲۰۰۴
چارچوب آیندهنگاری پوپر
مدل هاینز و بیشاپ
- چارچوب سازی: رهنمودهایی برای جهت گیری تیم ها،شیوه تفکر و اهداف
- پویش: رهنمودهایی برای کل سامانه،بافتار و چگونگی پویش اطلاعات بر پایه آینده موضوع
- پیش بینی: بررسی پیشران ها برپایه اطلاعات پویش،عدم قطعیت ها،ابزارها و بدیل ها
- چشم انداز سازی: تفکر درباره پیامدهای ناشی از پیش بینی،تصویر دستاوردهای مطلوب
- برنامه ریزی: رهنمودهایی برای توسعه راهبرد و گزینه هایی برای دستیابی به چشم انداز
- اقدام: رهنمودهایی رای کاربست نتایج،توسعه دستورالعمل های اجرایی و نهادینه سازی تفکر راهبردی و سامانه های اطلاعاتی
چارچوب آیندهنگاری وروس
تبدیل میشل گوده و آیندهنگاری راهبردی
- گوده به عنوان برجسته ترین متخصص آنیده نگاری نگرش خود را از گاستون برگر به عاریت گرفته
- آینده نگاری در بردارنده دورنگری ،نگاه فراخ ،تحلیل موشکافانه، مخاطرپذیر است:برگر
- گوده سه ویژگی به آن می افزاید: متفاوت دیدن برای گذر از پندارهای رایج
- نگاه جمعی بریا دخالت دادن تمام دیدگاه ها
- کاربست روش هایی با بیشترین دقت و مشارکت ممکن برای کاهش گسست های متداول در فرایندهای گروهی
آینده نگاری اسلاتر
- سنجش پیامد اقدامات و تصمیم های کنونی (سنجش توالی)
- آشکار سازی دشواری ها و جلوگیری از آن ها به شکل پیش دستانه (هشدار و هدایت پیش دستانه)
- توجه به نیازها و ضرورت های آینده های ممکن (راهبرد پردازی کنش گرانه)
- تصویر سازی آنیده های مطلوب(سناریو نویسی)
فرایند گوده فرایند ۳ مرحلهای تفکر جمعی، تصمیم گیری،طراح عملياتی است كه داری 9 گام است:
محیط راهبردی یک سازمان
مدل رومرو و همکاران
مدل وکیاتو و رودا
به زعم میلیکن (1987: 136) سه نوع اصلی عدم قطعیت عبارتند از:
- عدم قطعیت درمورد تحول پیشرانها(عدمقطعیت وضعیت): مدیران زمانی عدم قطعیت وضعیتی را تجربه میکنند که درمییابند محیط سازمانی یا قسمت خاصی از آن غیرقابل پیشبینی است. عدم قطعیت مربوط به وضعیت محیط، یعنی عدم درک این موضوع که چگونه اجزای محیط احتمالاً تغییر خواهد کرد؟
- عدم قطعیت درمورد تاثیر این پیشرانها روی موقعیت رقابتی شرکت(عدمقطعیت تاثیر): دومین نوع عدم قطعیت کاملاً متفاوت از نوع قبلی، به توانایی در برآورد تاثیر تغییرات یا رویدادهای محیطی بر سازمان مربوط و بنابراین، عدم قطعیت تاثیر به عنوان عدم توانایی در برآورد ماهیت تاثیر وضعیت آتی محیط یا تغییر محیطی بر سازمان تعریف میشود.
- عدم قطعیت درمورد واکنشهای امکانپذیر برای شرکت(عدم قطعیت پاسخ): سومین نوع عدم قطعیت به تلاش برای درک گزینههای پاسخ موجود برای سازمان و ارزش و مطلوبیت هریک مربوط و پاسخ به صورت فقدان دانش نسبت به گزینه های پاسخ تعریف میشود.
- اقدامات آینده نگاری در سازمان را میتوان براساس سه معیار کانون توجه ، قلمرو(سطح تحلیل) و افق سازمانی تقسیم بندی کرد.
مدل رومرو و همكاران
- گام اول: تحلیل روند
- گام دوم: شناسایی پیشرانهای تغییر
- گام سوم: استفاده از دلفی
- گام چهارم: آسیبشناسی حوزه مطالعاتی
- گام پنجم: خلق سناریوها
- گام ششم: تشکیل پرتفولیوی طرحها
- گام هفتم: تصمیمگیری
- گام هشتم: ره نگاشت فناوری
مدل بومی (خزائی)
- دیده بانی و پویش محیط
- آینده نگاری مقدماتی (تحلیل محیط)
- آینده نگاری اصلی (تفسیر و دورنما سازی)
- ارزیابی گزینه های راهبردی
- گزینش راهبرد
- تدوین بسته های سیاسی